سیلی سرخ آتش سهل انگاری، دامن گیر ثروت ملی

همه ماجرا برای دست به قلم شدن این گزارشم، ازشنیدن آتش سوزی با یک بطری کوچک آب معدنی اتفاق افتاد، یک بطری خالی آب و برجای گذاشتن میلیون ها تومان خسارت ، چه کسی باورش می شود.
بارها رسانه های مختلف هشدار داده اند اما کو گوش شنوا.
یک لحظه اتفاق می‌افتد، روشن کردن آتش در گرمای هوا، وزش باد و در نهایت دودشدن میزان زیادی از مراتع و سرمایه های ملی.
این نکته صاحب نظران که احیای عرصه‌های منابع طبیعی طعمه حریق شده دست کم ،۱۰۰ سال زمان می‌بردبر دغدغه گزارشم می افزاید که چرا  این ثروت ملی بر اثر بی توجهی، طعمه حریق می شوند.

           منابع طبیعی محور توسعه و بستر حیات بشری
اصفهان، مساحتی معادل ۱۰ و هفت دهم  میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد را عرصه‌های منابع طبیعی تشکیل می دهد و از این میزان ۶ میلیون هکتار مرتع (۶۴ درصد مساحت استان اصفهان)،  سه میلیون هکتار بیابان و حدود ۴۰۳ هزار هکتار جنگل است.
طبق اعلام صاحبنظران ،حدود دو میلیون هکتار از مراتع استان اصفهان مستعد آتش سوزی است که بیشتر آن در شهرستان های غربی و جنوبی قرار دارد.
اما سالهای متوالی است که آتش بی مبالاتی دامن این ردای سبز را گرفته و در زمان گرم شدن هوا،فریاد مبهم دادخواهی از کرانه هر مرتعی در استان اصفهان به گوش می رسد .
از طرفی طبق تحقیقاتی که داشته ام هم اکنون ۷۵ تیم گشت و مراقبت در راستای جلوگیری از حریق در استان اصفهان تشکیل شده است.

        سهل انگاری و رد آتشی که بر رخ مراتع می ماند
اما برگردیم به ادامه داستان بطری آب معدنی که ابتدای گزارش به آن اشاره کردم.
باخبر شدم آتش سوزی مراتع روستای قلعه قدم ناشی از بطری های آب معدنی به جای مانده از حضور گردشگران بوده است .
برای مشاهده میدانی و نوشتن گزارش جامع تر، راهی روستای قلعه قدم در فاصله ۲۰ کیلومتری غرب سمیرم در مسیر جاده سمیرم به شهر ونک و در فاصله ۱۷۵ کیلومتری جنوب اصفهان شدم.
در طی مسیراصفهان تا سمیرم ، مناظر خوش آب و هوای بسیاری بود، حیف که شیوع کرونا، استفاده از این مناظر چشم نواز خدادادی را از گردشگران دریغ کرده است.
به محل که رسیدم ،آه از نهادم بلد شد ،حیف این طبیعت بکر که لکه ایی سیاه روی آن خودنمایی می کرد.
وقتی همان موقع تلفنی ، علت آتش سوزی منطقه قلعه قدم را از زبان مدیر کل مدیریت بحران استانداری، نور خورشید تابیده به بطری آب معدنی رهاشده در طبیعت اعلام شد خیلی از سهل انگاری گردشگران،دامداران و مرتع داران ناراحت شدم.
سه هکتار مرتع اینجا در روستای قلعه قدم سمیرم در آتش سهل انگاری تعدادی گردشگر سوخت و ۶۰ میلیون تومان خسارت برجای گذاشت.
آقای شیشه فروش که تأسف مرا شنید به این نکته هم اشاره کرد که اوایل مرداد، علت آتش سوزی وسعت سه و نیم هکتاری مراتع دره ساری شهرستان بویین میاندشت، بی احتیاطی مرتع داران در خاموش نکردن آتش بیان کرد.
وی همچنین علت آتش سوزی وسعت یک و نیم هکتاری مراتع نهضت آباد فریدونشهر را آتش زدن کاه و کلش و بقایای گیاه، مزرعه داران مجاور این مراتع و به دنبال آن سرایت آتش به اطراف اعلام کرد.
پس از پایان گفت و گو و گرفتن وقت برای مصاحبه حضوری ، با آقای افشاری یکی از حافظان منابع طبیعی سمیرم همراه شدم.
او جای ۱۰ ها آتشی را که در مراتع تنگ خشک و کلبعلی روشن شده است را نشانم می دهد و وقتی برایم خاطره از گردشگرانی می گوید که فقط با یک ته سیگار روشنی که در طبیعت پرتاب کرده و دشتی را آتش زده اند متوجه می شوم کار از فرهنگ سازی گذشته است.
تصاویری در ذهن از چای آتشی در منظره ای بکر یا درست کردن کباب در دل طبیعت، حتما روز خاطره انگیز بوده اما برخی از آنها با آتش سوزی مراتع، خاطرات تلخی را برای قرق بانان و کارکنان یگان حفاظت از منابع طبیعی ثبت کرده است.
خاطره بال بال زدن های یک‌کبک برای نجات جوجه هایش، ساعت ها پیاده روی نیروهای امدادی در یک راه سخت گذر برای رسیدن به آتش و نگریستن دودی که در این مدت به هوا بر می خیزد و سوختن و سوختن.
از این نیروی یگان حفاظت از منابع طبیعی می پرسم سخت ترین قسمت اطفای حریق در شهرستان سمیرم کجاست؟
می گوید بستگی دارد سخت را چه تعریف کنیم. از جاده ۱۰ متری فاصله پیدا کنیم، کار سخت می شود. شیب، ارتفاع و نبود راه دسترسی مزید بر سختی است. دراطراف شهرستان پستی بلندی زیاد است. گاهی حتی شناسایی دقیق محل حریق هم سخت می شود. دود را می بینیم اما تشخیص راه دسترسی به آن خیلی سخت است و نمی دانیم کجاست.

          آتش سوزی کابوس شبانه روزی مراتع
اگر خبرهای آتش سوزی در عرصه های منابع طبیعی استان اصفهان را مدام رصد کرده باشید ،یادتان می آید که اوایل خرداد،جرقه نخستین حریق در مراتع استان زده شد ،آن هم در پوشش های گیاهی و باغ های روستای سرهنگ آباد اردستان و از همان آخرین ماه فصل بهار تا کنون ، خبرهای این چنینی در استان اصفهان ،هفته ایی دست کم ۳ بار مخابره شد.
درواقع هرساله با دمیدن نفس های گرم هوا به زمین و افزایش تب گرما در استان اصفهان، خبرهای آتش سوزی مراتع زیاد مخابره می شود.
و امسال خبرهایی از حریق مراتع ۳۵ هکتاری کهنگ ،۱۵ هکتاری تنگ خشک ،۶ و نیم هکتاری کلبعلی در شهرستان سمیرم،چهار هکتاری نماگرد فریدن، سه و نیم هکتاری دره ساری بویین میاندشت تا مراتع دو هکتاری در چادگان و خوانسار و... داشته ایم .
درست است که این خبرهاسوخته اما هنوز جگر را آتش می زنند،گردشگرانی که برای اندکی دوری از شرایط کرونایی به مراتع و طبیعت در جای جای استان اصفهان رفته اند تا حال و هوایی عوض کنند و کبابی بزنند اما نتیجه این کارشان ،کباب شدن ۱۰ ها هکتار از مراتع بود . آن هم به علت اینکه فکر کردند آتش خاموش شده یا می شود.
اما دریغ که این آتش زیر خاکستر است و تنها یک نسیم کافی است تا یک دشت را آتش زد.
یا اینکه می شنویم گردشگری ، سیگاری روشن کرد و نفس طبیعت را گرفت.
این افراد یا حتی ساکنان، مرتع داران و دامداران که آتش روشن می کنند، اصلا متوجه عاقبت کارشان نمی شوند و اصلا روحشان هم خبردار نشود که عامل فرسایش و نابودی خاک،گیاهان ،جانوران و حتی بعدها وقوع سیلاب و به خطر انداختن جان انسان های دیگر است.
جالب است وقتی مرتعی آتش می گیرد ،مردم می گویند چیزی نیست ،تعدادی خس و خاشاک از بین رفته است ،در حالی که طبق تحقیقاتم « گون»،۳۰ سال عمر دارد و با گرفتن سرعت ضربه باران و باد، کمک بزرگی به جلوگیری از سیلاب و فرسایش خاک می کند اما همین گیاه با کوچکترین کبریتی آتش می گیرد و ۳۰ سال زمان نیاز است تا دوباره این خاک به روز اولش برگردد.

       آخرین خبرها از حریق در مراتع استان اصفهان

طبق قرار قبلی به سراغ مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان می روم.
مثل همیشه با رویی گشاده و با صبر و اطلاعات جامع و کامل همیشگی پاسخگوی سوالاتم می شود،از همان ابتدا می گوید،به دنبال بارش کم و خشکی هوا،افزایش ۲ تا ۳ درجه ایی دما، همچنین وزش بادهای گرم و خشک شدن پوشش های گیاهی،امسال هم شاهد حریق و آتش سوزی در مراتع استان اصفهان هستیم.
منصور شیشه فروش با بیان اینکه از ابتدای سال تاکنون ،۴۱ فقره آتش سوزی در وسعت ۱۵۳ هکتاری مراتع شهرستان های سمیرم،فریدونشهر، فریدن،نطنز،چادگان،بویین میاندشت ،خوانسار و شاهین شهر و میمه رخ داده است اضافه می کند: علت ۹۰ درصد این حادثه ها بی احتیاطی گردشگران،مرتعداران و دامداران است.
بیشترین حریق روی داده امسال در مراتع طبیعی غرب و جنوب استان اصفهان بوده است.
آتش در مراتعی که برای احیای هر هکتار آن ،۲۰۰ میلیون ریال هزینه لازم است.
وی با اشاره به تهیه نقشه پهنه بندی حریق در عرصه های منابع طبیعی استان اصفهان می گوید: تیم های محلی در کنار یگان حفاظت از منابع طبیعی در مناطق پر خطر و مستعد حریق،بازرسی و پایش های دوره ای دارند.
شیشه فروش پیش بینی کرد با توجه به استمرار مقطعی افزایش دما ، بویژه در بعدازظهر ها و خشکی پوشش های گیاهی، افزایش حریق مراتع استان اصفهان تا پایان مهر همچنان وجود است.
مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان اضافه می کند: سالهاست مکرر درخواست اختصاص یک دستگاه بالگرد مجهز اطفاء حریق در استان اصفهان را از مسئولان سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری داشته ایم .
همچنین استقرار دو پایگاه امداد مشخص در شهرستان های سمیرم و فریدونشهر را خواستاریم .
وی مهمترین مشکل برای اطفاء حریق را در مناطق کوهستانی، سخت گذر بودن می داند که نبود تجهیزات اولیه و نداشتن امکانات فردی مناسب از سوی دوستداران محیط زیست به آن دامن می زند.

 کمبود تجهیزات برای اطفای حریق مراتع و جنگل‌های استان اصفهان
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان اصفهان هم در گفت و گویی با بیان اینکه اگرچه افزایش دمای هوا و خشکی زمین و نبود بارش باران در پیش افتادن حریق موثر است، می گوید: باید توجه داشت که اکنون بیشترین موضوع مربوط حریق مراتع و جنگل ها به بی احتیاطی افراد برمی گردد که بعد از روشن کردن آتش، اقدام به خاموشی آن نمی کنند .
علیرضا طاهری با تأکید بر اینکه در تأمین تجهیزات مهار آتش سوزی در مراتع و جنگل های استان دچار مشکل و کمبود هستیم، اضافه می کند: اگرچه تجهیزاتی همچون دمنده، آتش کوب و بیل از طریق سازمان جنگل ها مراتع و آبخیرداری به استان داده و در اختیار شهرستان های بحرانی همچون فریدون شهر، سمیرم، بویین میاندشت، فریدن، شهرضا و ... تحویل شده، اما همچنان نیاز به تجهیزات بیشتری هستیم.
وی تأکید کرد:در حال حاضر درگیر کمبود تجهیزات به خصوص دمنده برای حفظ مراتع و جنگل ها در برابر هرگونه حریق هستیم و این کمبودها را به سازمان جنگل ها ،مراتع و آبخیزداری گزارش داده ایم.
پارسال ۱۰۵ مورد حریق در وسعت ۴۳۰ هکتاری مراتع و ۱۳۸ هکتاری جنگل های استان اصفهان اتفاق افتاد.

       اهمیت مراتع در حفظ منابع پایه و توسعه پایدار
مرتع زمينی است با پوشش گیاهان طبيعی خودرو كه پوشش گياهی آن علفی چندساله، بوته ایی، درختچه ایی وبه ندرت دارای درختان پراكنده است.
بيش از ۵۲ درصد از مساحت كشور را مراتع تشكيل می دهند و بیش از هفت هزار  گونه گیاهی در آن رشد می کند.
در حال حاضر سرانه مرتع در كشور یک و ۳۲ صدم هكتار و سرانه جهانی آن ۸۲ صدم  هكتار است که  ۷۵ درصد ارزش هر هكتار آن مربوط به ارزش‌های زيست‌محيطی و بقیه  توليد علوفه(تولید حدود ۱۰ و هفت دهم میلیون تن علوفه در شرایط بارش طبیعی) است.
براساس مطالعات انجام شده، ارزش جهانی یک هکتار مرتع در سال، ۲۳۲ دلار برآورد شده است.
براساس استانداردهای جهانی به ازای هر ۵ تا ۷ هزار هکتار عرصه منابع طبیعی یک قرق بان باید اختصاص یابد.
حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن،تنظیم گردش آب در طبیعت،حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری،ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا،تأمین علوفه مورد نیاز احشام عشایری و روستایی(حدود ۴۰ درصد علوفه مورد نیاز دام‌های کشور)،همچنین ظرفیت طبیعت گردی و تأمین غذا و مأمن وحوش و پرندگان از مهمترین مزایای مراتع، این منابع خدادادی است.
همچنین مراتع محل تولید و رشد گیاهان دارویی و صنعتی که ارزش بازاری آن سالانه بیش از دو میلیارد دلار است.
در واقع ارزش‌های زیست محیطی مراتع در ایران بین ۴ تا ۸ برابر ارزش علوفه تولیدی آنهاست.

   طبیعت درٌ گرانی است/آتش به جان خود نزنیم
همواره یادآوری کباب شدن طبیعت و از بین رفتن وسعتی از مراتع استان اصفهان این نعمت طبیعی خدادادی، دلمان را به درد می آورد.
امسال هم مثل همیشه از زمان شروع گرما، تابستان از راه رسیده و نرسیده و تاکنون ،هرم نفس های آتشینش بر مخمل سبز مراتع استان پاشید و آتش بی مهری، دامن پهنه منابع طبیعی را گرفت،سناریوی که هر سال تکرار می شود و بخش قابل توجهی از ثروت ارزشمند حفاظت از آب و خاک در آتش می سوزد.
باید به یاد داشت با اتخاذ تدابیری می‌توان خسارت‌های به وجود آمده از این بلایا را به حداقل رساند.
باید از طریق فرهنگ‌سازی و با بهره‌گیری از رسانه‌های سنتی و نوین مردم را به‌صورت مداوم در معرض محتواهای اثرگذار در این بخش قرار داد.
هنوز بسیاری از مردم نمی‌دانند از یک آتش کوچک روشن مثل ته سیگار گرفته تا یک بطری شکسته شیشه ای یا پلاستیکی با چندین قطره آب موجود در آن که می تواند نور خورشید را متمرکز و ایجاد آتش سوزی کندو در نهایت  بی احتیاطی گردشگران در روشن کردن آتش که عامل بیشترین حریق گزارش شده در مراتع است
پس لطفاً
-هیچ وقت شیشه و اشیایی که خاصیت ذره‌بینی دارند را در طبیعت رها نکنید چرا که در جریان گرمای هوا ،احتمال وقوع آتش سوزی وجود دارد و در صورت مشاهده این‌گونه زباله‌ها،آنها را جمع کنید.
- تا حد ممکن از روشن کردن آتش در طبیعت خودداری کنید و اگر مجبور بودید ،قبل از ترک منطقه، مطمئن شوید آتش حتماً خاموش باشد.
- در صورت مشاهده آتش‌سوزی در طبیعت با شماره تلفن‌های ۱۵۰۴ و ۱۳۹ تماس گرفته و به یگان‌های حفاظت سازمان‌های متولی منابع طبیعی و محیط‌زیست محل دقیق آتش را در کمترین زمان ممکن اطلاع دهید.
یادمان باشد به گفته صاحب نظران، آتش‌سوزی‌ها اگر در همان چند دقیقه نخست گزارش و کنترل شود، می‌توان تا ۹۰ درصد، شدت خسارت‌ها را کاهش داد.
وظیفه خاموش کردن حریق در منابع طبیعی بر عهده آتش نشانی است یا منابع طبیعی؟
طبق تبصره ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع ، موقع آتش سوزی در عرصه های منابع طبیعی، همه مأموران دولتی اعم از لشکری و کشوری و شهرداری های نزدیک به آن محل، در مقابل تقاضای مأموران جنگلبانی، موظف اند با وسایل دولتی لازم که در اختیار دارند، به اطفای حریق کمک کنند.
جریمه آتش سوزی عمدی و سهوی در طبیعت چیست؟
اگر با سهل انگاری، در جنگل حریق ایجاد شود، مرتکب به حبس تأدیبی از ۲ ماه تا ۱ سال واگر در جنگل یا مرتع عمدی آتش سوزی ایجاد کند، به حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم می شود.
برای خاموش کردن آتش در طبیعت چه باید کرد؟
اگر چیزی برای خاموش کردن آتش همراه ندارید، با همان فرش  یا حصیرهای زیر پا به عنوان آتش کوب روی آتش بکوبید و آن را خاموش کنید.
اگر بیل همراه داشتید، می توانید روی آتش خاک بریزید یا خارهای مسیر خط آتش را بکنید و مانع سرایت شوید. در صورتی که هیچ وسیله ای همراه ندارید، اجازه دارید برای نجات جان بقیه گیاهان، یک بوته تر بکنید و با آن به عنوان آتش کوب روی آتش بکوبید.
سخن پایانی اینکه ضروری است سطح آگاهی، دانش و بینش زیست‌محیطی جامعه افزایش پیدا کند که برای تحقق آن، می‌توان با استفاده از ابزار و نهادهای آموزشی همچون رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، خانواده‌ها و…، با شناساندن ارزش جنگل‌ها و مراتع به مردم گام مؤثری در این زمینه برداشت.
منابع طبیعی و محیط زیست متعلق به شخص یا گروه خاصی نیست و به عنوان یک سرمایه ملی قلمداد می‌شود که حفظ و حراست و توجه به این منابع و بهره‌گیری مطلوب از آن زمینه‌ساز توسعه پایدار است.
یادمان باشد نباید هیچ گاه شاهد یا شنونده زنده سوزی گونه های گیاهی و جانوری در عرصه های منابع طبیعی از جمله مرتع نباشیم، که آتش وقتی بجان طبیعت بیفتد، نه تاب فریادمی ماند و نه نای زندگی.